Güzel Bir Yazı...

[Papatyam]

Güzel Bir Yazı...

''Bilginlerin'' dalkavukluğu, toplumu harap ediyor. Kendi cehaletinden haberdar olmayan için ahlaksızlık, sadece, bahçesinden elma çalan ile karısına yan bakandır.

Türk toplumu dumanlı bir ahlak ortamında yaşıyor. Tanıdık yüzler bu dumanda bir görünüyor, bir kayboluyor. Günlük söylemde ve medyada ahlak sözcüğü büyük bir yer tutuyor, ama tanımı kaypak. Kendine çıkar sağlamak için başkasına ve topluma zarar veren her eylem ahlaksızlıktır. Cehalet de ahlaksızlığın en önemli kapısı. Bu sadece okumamışın cehaleti değildir. Uzman olduğunu söylediği alanın cahili olan çok kişi var. Bunlar zararın yaygınlaşmasını idrak edecek bilgiye sahip olmadıkları zaman, sorumluluk alanlarının genişliğine göre, başkalarına ve topluma zarar veriyorlar.

[size=18px]CAHİL HALKIN AHLAKSIZLIĞI [/size]

Halk kültürü ahlaksızlığı sadece iki kategriye indirgemiştir : Kadın - erkek ilişkileri bağlamında ahlaksızlık, çalmak bağlamında ahlaksızlık. Cahil insan topluma zarar veren bir eylemi ahlaksızlık kategorisine sokmuyor. İnsan ilişkilerini karmaşık bir sistem olarak görecek bir bilgi düzeyine erişmemiş cahil, kişiye doğrudan zarar vermedikçe, dolaylı ahlaksızlığı algılamıyor. Toplumu soymakta yolunu bulan bir zekidir, açıkgözdür. Ama ahlaksız değildir. Bu toplumsal değerlendirme yaşamın her bölümünde geçerli. Bunu Türkiye'nin imarı, bağlamında irdelemek aydınlatıcı oluyor. Çünkü yapılaşma, yüzyılların ihmal ettiği bu ülkede temel ekonomik etkinliktir. Emeğin ve paramızın büyük bölümünü yapıya harcıyoruz. Ayrıntılarda olduğu kadar üst düzey planlama etkinliklerinde de bu gevşek ahlak kavramının topluma zarar veren örnekleriyle karşılaşıyoruz.

Örneğin, kaldırımlara otomobillerin park yapmasını engelleyecek dökme demirden baba'lar dikiliyor. Geçimini yol kenarına çekilen özel arabalardan kazanan birileri, bazen bu babaları söküyorlar. Bu işi hoyratça kazmalarla kaldırımı da tahrip ederek yapan da var. İstanbul'da her gün binlercesi yapılan ve bir ekmek parası sorunu olarak da yorumlanabilen bu davranışlar topluma ve insanlara zarar veren ahlaksızlıklardır. Bu serseri ahlaksızlık menfaat karşılığı bir düzen bozmadır. Benzer davranışlar her yapı ve inşaatı bir kamusal zarar mekanizmasına çeviriyor. Boğaziçi'nde bir koruda iki tarafı tel örgülü bir yola kaldırım yapılıyor. Kaldırım döşenirken özel kişinin diktiği tel örgüler sökülüp, tel örgü direkleri yıkılıyor. Müteahhit kaldırımını bitirip, yıktığı tel örgüyü de öyle bırakıyor. Bu müteahhiti kontrol eden yoktur. Varsa bile yolun iki tarafındaki kişi malına zarar verilmesine ses çıkarmıyor.

[size=18px]YAPARKEN BOZMAK[/size]

Beyoğluna yağmur ve çamura ve insanlara verilen rahatsızlıklara bakmadan yeni kaldırımlar döşendi. Fakat planlı yapılmadığı ve Beyoğlu her başkan döneminde bir kaç kez kazıldığı için hiç bir dükkân yola planlı olarak bağlanmadı. Burada kaldırım ustaları, yeni çirkinlik gösterileri "emprovize" ettiler. Kaldırımlar geceyarıları yağmur altında yapıldığı için demir menfez kapakları kaldırım seviyesinde olmadı. Yeni yapılan granit döşeme bir iki gün içinde kırılıp ve bel verdi.

Kuşkusuz bu döşemedeki uyarlama ustalıkları da ilerde bazı yaşlıların kalçalarının kırılmasına yardımcı olacaktır. Bir şey yaparken başka bir şeyi bozmak ya da başkasına zarar vermek Türkiye'deki inşaatların doğasında vardır. Ahlaksızlık sayılmayan bu tür işlerin zararları giderek katlanır. Buraya otopark yapmak için ahşap eski konutları yakan gerçek suçları katmıyoruz. Ne var ki otoparklar çalışmaya devam ediyor.

[size=18px]YASALARI ÇİĞNEMEK[/size]

Birisi, imar hakları sınırlarını, herkesin gözü önünde, bir kaç kat aşarak bütün yönetmelik, yasa ve kurallara aykırı bir inşaat yapıyor. En ufak boya tadiline bile yetişip inşaatları durduran sorumlular bu sefer ortada yoktur. Sonra nasıl bir mekanizma çalıştıysa, inşaat durduruluyor. Yıllarca herkesin gözü önünde yükselen yapı yıkılıyor. Ve betonarme harabe, bir otopark olarak hizmet vererek, savaştan çıkmış bir görüntüyle İstanbul'un merkezinde yaşamını sürdürüyor.

Başka birisi Boğaz'ın yeşil tepelerine Cihangir apartmanları gibi üstüste yığılan apartmanlar dikme izni almıştır. Büyük bir yeni mahalle hiç bir kural ve yasaya uymadan oluşur. Uygarlıkla, yasalarla ilgisi olmayan böyle görüntüler bize özgüdür. Giderek büyüyen bu urlar İstanbul'u çopur bir yüze çevirmiştir. Ve bu vurdumduymazlık toplumu çürüten bir boyut kazanmıştır.

[size=18px]ULAŞIM BUDALALARI[/size]

İmar bağlamında Türkiye'nin canını yakan, insanları stres içinde yaşatan en karakteristik olgu İstanbul'un ulaşımıdır. Toplum ulaşım budalasıdır. Vapurla yirmi dakikada gittiği Kadıköy'e arabayla ve otobüsle bir saatte gider. Beş dakikada varabileceği Üsküdar'a kırk dakikada gider. Günde bir buçuk ile iki saat yolda kaybettiği için bunun İstanbul'a maliyeti yılda 10-20 milyar doları bulur.

İstanbul için gerekli metro ikiyüz kilometre ise yirmi yılda 20 kilometre yapılabilmiştir. Buna karşın köprüler planlanır, kenti her yanından saran deniz ulaşım programına bir türlü girmez. Yeni para tuzakları olan köprüler için sözde bilimsel nedenler yaratır. Otomobil satıcıları da çok memnun kalırlar. Bunların ahlaksızlıkla değil açıkgözlükle ilgisi vardır. İmar bağlamında en büyük belirsizlik kentsel planlama sürecindedir. İstanbul büyüklüğünde bir kenti planlayacak kültür birikimi, örgütlenme ve disiplin Türkiye'de gerçekleşememiştir. Bazen profesyonel etik de, düz çizgili yaşamsal faydacılığın baskısıyla, sınınlarını doğru tanımlayamıyor. İstanbul Belediyesi büyük bir iyi niyet gösterisiyle, yüzlerce mimar ve şehirciyi bir hangarda toplamış, işsiz mimarlara bir proje şöleni vermektedir. İstanbul planlamasına olumlu bir katkıda bulunmak için belediyenin çağrılarına yanıt veren öğretim üyeleri, mimarlar, şehirciler bu tasarım şölenine katılıyorlar.

Dışarıdan bakılınca yüzde 60'ı kaçak yapılaşmış, plansız büyümüş bir kentte girişilen bu planlama eylemi karaciğeri, böbrekleri, kalbi, kan dolaşımı iflas etmiş tıknefes bir hastaya estetik ameliyat yapmaya benziyor. Bir şey sorgulanmıyor. İstanbul gibi bir kent planlaması, uzun süreli bir örgütlenme gerektirmez mi? İnsanları toplayıp bir kaç yıl çalıştırınca, çay ya da pamuk toplar gibi gerçekleşecek bir İstanbul planlaması olabilir mi? Bu garip şölende oniki milyonluk kentin planları bir, iki yılda hazırlanacaktır. Senede on büyük projeyi gerçekleştirme potansiyeli olmayan bir belediyenin yüzlerce uzmanın bir iki yılda hazırlayacağı yüzlerce kentsel tasarım projesini ne yapacağı, ister istemez insanı düşündürüyor.

Böyle bir etkinliğin İstanbul metropolisi'nin büyümesinin uzun vadeli ekonomik, sosyal, kültrel ve politik temellerinin analizine dayandığını düşünmek için fazla saf olmak gerekir. Bu daha çok, anlaşılması zor, bir politik gösteri havası taşıyor. Bu anti-sosyolojik ve bilim dışı doğaçlama örgütten bir İstanbul planı beklemek ancak Binbir Gece Masalları'nda yaşayanlar için mümkün olabilir. Bu noktada meslek etiğinin dumanlı bir yorumu var. Gerçi çalışmalara katılanların ahlaklarından şüphe etmiyorum. Bir çoğunu kişisel olarak tanıyorum. Ama bu hassas ara kesitte daha incelmiş kültürel irdelemelere gereksinimiz var. Kırsal toplum kültürünün ahlak bağlamındaki dumanlı yargıları aydın insanların yargıları da kanımca etkiliyor. Burada olgunun doğasını sorgulamayan büyük bir uzman grubunun, İstanbul planlaması gibi düğümlenmiş bir soruna sadece bir iş olarak bakması gibi tartışılacak bir sorun var. Türkiye'nin diğer belediye başkanları da bu yöntemi kullanırlarsa, bütün ömürlerinde belki bir kaç bina yapmış 35000 mimara iş bulunmuş, Türkiye'nin bütün imar planları da bu emsalsiz yöntemle tamamlanmış, geleceğin Türkiyesinin temeli atılmış olacaktır.

Kuşkusuz bu çalışmalar evesinde pek çok açıkgöz de sıraya girmiştir. Söylemeye çalıştığım da budur. Herkes ahlaksız değildir, fakat ahlak kavramı çok dar bir alana sıkıştırılmıştır. Cehalet de ayıp değildir. Türkiye'de ahlaksızlık başka toplumlardan fazla değildir. Bunun için İtalya ya da Rusya'ya bakmak yetişir. Türk insanı için ahlaksız sadece komşunun bahçesinden elma çalan ile, karısına yan bakandır. Bulanık suda balık avlayan ve ayrık otu gibi büyüyen ve bazan toplumu soyduğu savlananlar sadece açıkgözlerdir. Ondokuzuncu yüzyılın sonunda Emile Durkheim "Profesyonel Etik ve Sivil Ahlak" adlı kitabında "Ahlaki disiplin olmazsa toplumsal bir işlev gerçekleşemez. O zaman sadece kişisel açlıklar söz konusu olur ve bunlar sınırsız ve doyurulamaz oldukları için, onları kontrol edecek bir şey olmazsa, onlar kendillerini kontrol edemezler" demiş. Bugün için de geçerli görünüyor.

Doğan Kuban

(Bu kitap ilk kez İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nce yayımlanmıştır. Bu pragrafı Daniel Bell'in "The Coming of Post-Industrial Society" (1973) adlı kitabından aktardım.)