BÜYÜK DONANMA GEMİLERİ
a) Firkate : 10-17 oturaklı olan firkatelerin her küreğini iki-üç kişi çekerdi. Firkateler, aynı zamanda ince donanma sınıfından oldukları için nehirlerde de kullanılmakta, süratli hareket ettiklerinden haber getirip-götürmekteydiler.Muharebe zamanlarında firkatelere 80 hatta 100 levend konulmaktaydı.
b) Pergende : Kürekle yürüyen ve yelkeni yardımcı olarak kullanan çekdiri nevi’nden 18-19 oturaklı, 33-40 zira uzunluğunda bir harp gemisi idi. XVI.yüzyılda firkate ile aynı kabul edilmekteydi.
c) Kalyata: 42-48 zirâ uzunluğunda, 19-24 oturaklı çekdiri nevinden bir gemi olan kalyata Tuna donanmasında da mevcut idi. Bilhassa takip hizmetinde kullanılan kalyataların başlarında topu ve harp zamanlarında 220 kadar cenkçisi bulunurdu. 893 (1498) senesinde bir kalyatada, bir baş topu, 2 darbzen ve 4 prangı vardı. Zilka'de 1109 ( II Mayıs 1698) tarihli tezkireye göre bir kalyataya 255 yuvarlak veriliyordu.XVI. yüzyılda bir kalyatada iki topçu neferi bulunuyordu.
d) Kadırga: Kuruluş devrinden XVII.yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Donanmasındaki harp gemileri içinde ençok kullanılan ve vurucu gücü teşkil edeni kadırgalar idi. Bir Osmanlı kadırgasının iki bodoslaması arası 55-56 zira, ambar ağzı 22 karış, kıç yüksekliği 18 karış, baş yüksekliği 11 karış, kuşak yüksekliği 6 karış bir parmak idi.Kadırgalar gayet uzun ve ensiz, kısmen su seviyesinde denecek kadar alçak ve hareketleri pek seri idi.25 oturaklı olup her küreğini 4-5 kürekçi çekerdi. 35 gemici, 196 kürekçi ve 100 savaşçısı vardı. Baş tarafında üç tane olmak üzere 13 topu bulunurdu.
e) Baştarda: 26-36 oturaklı, her küreğinde 5-7 kürekçi bulunan ve kadırgaların büyük tiplerinden olan baştardalar, mavnadan daha uzun, fakat daha alçak ve küçük idiler. Büyüklükleri itibariyle orta baştarda, Paşa baştardası ve Hünkar baştardası olarak üçe ayrılırlardı.
Kaptan Paşa baştardası 36 oturaklı olup, 500 kürekçi, 216 savaşçı ve gemicilerle birlikte 800 mevcutlu idi. Baş tarafında üç ağır ve yanlarda hafif topları bulunurdu. Kalyonların ehemmiyet kazanmasından sonra Kaptan Paşalar harp sırasında “baş kapudâne” denen kalyona binerlerdi.
aa)Orta Baştarda: 57 zira uzunluğunda ve 26 oturaklı olan orta baştardalar, XVII. yüzyılda Kapudan Paşa Yedeği, Tersâne-i Âmire Kethudası ve Tersâne-i Âmire Eminine ait idi.
ab)Paşa baştardası:Kapudan Paşa'nın bindiği baştardanın uzunluğu 70-72 arşın olup, oturak sayısı 36, kürek sayısı 72 idi. Her küreğini yedişer kürekçi çekiyordu.Kürekçiler arasında her mankada üçer cenkçi bulunurdu.Paşa baştardasının mürettebatı 500 kürekçi, 216 cenkçi ile gemici, topçu ve diğerleri 800'e ulaşıyordu.Bunların içinde denizcilikte mahareti olan kıdemli bir reis baştardaya kumanda ederdi.
ac)Baştarda-i Hümâyûn:Hünkar gemisi de denilen Baştarda-i Hümâyûn, Padişahlar tarafından inşa ettirilmekte, diğer gemilere nispetle süslü, tekne, direk, kürek ve yelkenleri yeşile boyalı ve sancağının yeşil olması hasebiyle " yeşil kadırga" olarak da bilinmekteydi. Bunlar da üç fenerli ve karpuz kıçlı idiler.İlk defa Kanuni Sultan Süleyman tarafından Has Bahçe'de kurulan Tersane'de yeşil baştarda inşa edilmiş, II.Selim ve 994(1586) senesinde III.Murad, kapudân-ı deryası olan Kılıç Ali Paşa'ya aynı yerde bir baştarda-i hümâyûn inşa ettirmişlerdi. Daha sonraları III. Mehmed ve IV. Mehmed'in de birer baştarda yaptırdıkları bilinmektedir.
f) Mavna: XV.asırdan itibaren Osmanlı Donanmasında kullanıldığını gördüğümüz mavna, baştardadan daha geniş ve yüksek, 26 oturaklı, ekseriya iki , bazen üç direkli ve iki katlı olarak inşa edilen çekdiri nevi’nden bir harp gemisi idi.Uzunluğu 65 zira, kıç yüksekliği 20 karış, baş yüksekliği12,5 karış, kuşak yüksekliği 7,5 karış idi.52 küreğin her birini 7 kişi çekmekte idi.Bütün mevcudu 600 kadar olurdu. 364 kürekçisi, 24 topu bulunurdu. Bir veya iki Lâtin yelken kaldırırdı.
(alıntı)